HISTORIA

W roku 1948 grupa łódzkich miłośników astronomii postanowiła utworzyć nowy Oddział PTMA. Pierwszą inicjatywą było (jeszcze nieformalne) ukonstytuowanie się Zarządu (marzec 1948), a następnie zorganizowano oficjalne zebranie założycielskiego w dniu 7 października 1948 r.

Pierwszym prezesem został wybrany Henryk Niemirski, wówczas v-ce dyrektor d.s. programowych łódzkiego Y.M.C.A (Zrzeszenia Młodzieży Chrześcijańskiej, w którym to działał jeszcze przed wojną), w budynku której to organizacji Oddział znalazł swą pierwszą siedzibę. Oddział liczył wówczas około 20 członków, a działalność w pierwszych latach po powstaniu skupiała się na organizacji odczytów, publikacjach prasowych oraz stworzenia na budynku nadbudówki z rozsuwanym dachem, mieszczącej teleskop (budynek Y.M.C.A przemianowano w latach następnych na Pałac Młodzieży i Młodzieżowy Dom Kultury – MDK). Podejmowano również próby budowy własnych teleskopów, wykonywano okresowe obserwacje i pokazy nieba, a także kompletowano księgozbiór specjalistyczny (do połowy lat 1950-tych zgromadzono ponad 300 egzemplarzy). Ten początkowy okres działalności zakończyło ukonstytuowanie się w maju 1955 r. nowego Zarządu (na prezesa został wybrany mgr inż. Edward Kowal, pozostający następnie na tym stanowisku z wyboru przez ponad 30 lat) oraz przenosiny siedziby Oddziału do Łódzkiego Domu Kultury (ŁDK).

W tym czasie, oprócz wzmożonej aktywności odczytowej w Łodzi i Piotrkowie Tryb. (nawet kilkaset odczytów w ciągu roku) i aktywizacji Szklonych Kół Astronomicznych (SKA) czyniono zabiegi o budowę w mieście Ludowego Obserwatorium Astronomicznego oraz kontynuowano regularne pokazy nieba przez budynkiem ŁDK (kilka tysięcy uczestników rocznie). Kilku najbardziej aktywnych członków Oddziału przeprowadzało obserwacje nieba, głównie meteorów i gwiazd zmiennych. Kluczową osobą był wówczas Andrzej Biskupski, który w pewnym okresie był także w kierownictwie Głównej Sekcji Obserwacyjnej i Głównej Komisji Naukowej PTMA. Stan księgozbioru powiększył się do około 900 egz., zakupiono także atlasy nieba i inne wydawnictwa popularno-naukowe. Ilość członków Oddziału wahała się między 50 a 100 osób. Oddział gościł także jako prelegentów astronomów zawodowych (byli to m.in. M. Kamieński, E. Rybka, M. Bielicki, J. Mergentaler czy W. Zonn). Współpraca z dyrekcją Ł.D.K. układała się bardzo korzystnie (przy wejściu do budynku umieszczono m.in. gablotę PTMA z prezentacjami aktualnych zjawisk na niebie i ogłoszeniami Oddziału o imprezach).

W latach 1970-tych ten okres życzliwej współpracy PTMA i ŁDK zakończył się, najpierw stwarzaniem utrudnień w funkcjonowaniu lokalu Oddziału, a następnie usunięciem go przez nową dyrekcję jako „nie pasującego do profilu placówki”. Mienie Oddziału zostało w tej sytuacji częściowo przechowane przez niektórych członków (instrumentarium), częściowo zaś zniszczone całkowicie (np. dokumentacja archiwalna, część inwentarza), zaś księgozbiór umieszczono przez ŁDK „czasowo” w piwnicy jednej ze starych kamienic, gdzie po 5 latach członkowie PTMA stwierdzili jego znaczne zniszczenie w wyniku zalania, mimo to jednak księgozbiór w takim stanie odzyskano. Przez około 10 lat po usunięciu z ŁDK Oddział nie posiadał własnego lokalu, a spotkania członków odbywały się w klubach przyzakładowych, szkołach i mieszkaniach członków Zarządu. Działalność ograniczała się do organizowania rzadszych odczytów i pokazów filmów, niemniej starano się prowadzić w miarę regularne obserwacje – meteorów (Eugeniusz Graczyk), Słońca (Jan Sztajnykier) oraz zakryć gwiazd przez Księżyc i zaćmień (Marek Zawilski, Andrzej Udalski, Błażej Feret, Mieczysław Borkowski), wykorzystując w tym celu sprzęt własny oraz częściowo będący na stanie Oddziału, a nawet teleskop w MDK. W r. 1979 przy udziale członków Oddziału powstała ogólnopolska Sekcja Obserwacji Pozycji i Zakryć (SOPiZ) z siedzibą w Warszawie, w r.1989 przeniesiona do Łodzi (przewodniczący M. Zawilski). W związku z inicjatywą budowy Planetarium i Obserwatorium przy ul. Nowotki 16 (obecnie ul. Pomorska), jej twórca – M. Borkowski, będący wówczas zarazem v-ce prezesem Oddziału PTMA, zaproponował w r. 1984 przyjęcie Oddziału do siedziby tej placówki, w której znajduje się on do chwili obecnej.

W r. 1986 w siedzibie Oddziału odbyła się jedna z sesji Europejskiego Sympozjum Obserwacji Zakryć (ESOP V), a w r. 2000 na Uniwersytecie Łódzkim – ESOP XIX.

W latach 1984-2018 obserwacje zjawisk zakryciowych były prowadzone przez grupę członków Oddziału łódzkiego i zarazem SOPiZ bardzo intensywnie przy wdrażaniu nowych technik obserwacyjnych oraz organizowaniu obserwacji w terenie (np. na zakryć brzegowych) oraz raportowaniu wyników obserwacji do ILOC (Tokio). Do współpracy w obserwacjach wciągano młodzież, uczestniczącą w zajęciach, prowadzonych przez Planetarium w ramach jego działalności codziennej. W r. 1989 Mieczysław Borkowski został wybrany na prezesa Oddziału (m.in. z rekomendacji ustępującego prezesa Edwarda Kowala). Pełnił tę funkcję do r. 2018 (w międzyczasie będąc także wybranym do Zarządu Głównego PTMA). Z aktywnych członków młodego pokolenia należy wymienić Pawła Maksyma (zm. w r. 2013), który przez kilka lat przed swoim odejściem kierował pracami SOPiZ. Następnie Sekcją SOPiZ po raz kolejny zajmował się M. Zawilski, viceprezes OŁ PTMA. W roku 2017 oraz 2018 w łódzkim Planetarium odbyła się ogólnopolska XXVII oraz XXVIII Konferencja SOPIZ. W r. 2018 M. Borkowski ustąpił z funkcji prezesa Oddziału, a na jego miejsce wybrano Remigiusza Jabłońskiego. Również w tym roku zostaje podpisana umowa o wzajemnej współpracy pomiędzy OŁ PTMA a CZP nr 1- Planetarium Pomorska.